Mark de Boer1,2 & Young de Graaf2
1 RunningNu, Rotterdam.
2Energie Running Team, Barendrecht.
Begin jaren veertig werd gemeld dat de inname van bronwater met een hoog nitraatgehalte leidt tot methemoglobinemie bij baby’s. Bij dit syndroom wordt hemoglobine omgezet in methemoglobine. Methemoglobine kan in tegenstelling tot hemoglobine geen zuurstof vervoeren en zorgt voor een blauwachtige huidskleur. Om die reden wordt het ook wel “blauwe baby syndroom” genoemd. Naar aanleiding van deze bevinding, volgde enkele onderzoeken waaruit bleek dat methemoglobinemie zelden voorkwam wanneer het bronwater een nitraatgehalte had van minder dan 44 mg/L. Deze observatie is de basis geweest voor de strenge regelgeving voor nitraat gehalte in drinkwater in de USA en Europa ondanks dat diverse onderzoeksgroepen hebben laten zien dat bacteriën de belangrijkste oorzaak zijn van methemoglobinemie is en niet het nitraatgehalte.
Verdere bezorgdheid over het nitraat in voeding ontstond toen werd aangetoond dat nitraat theoretisch gezien kan worden omgezet in N-nitrosamines die levertumoren kunnen veroorzaken bij proefdieren. Bedenkingen werden verder vergoot toen werd aangetoond dat nitriet, een metaboliet van nitraat, lymfomen veroorzaakt bij ratten. Al moet hier worden vermeld dat de geteste concentratie onrealistisch hoog was.
Sindsdien zijn er diverse observationele studies geïnitieerd om te bevestigen dat er bij mensen een verband bestaat tussen dietaire nitraat inname en kanker. In sommige studies werd inderdaad een correlatie gevonden. De resultaten van deze studies zijn vervolgens geanalyseerd door een consortium van de Voedsel-en Landbouworganisatie in de USA en de Wereldgezondheidsorganisatie. Op basis van hun onderzoek meldde zij het volgende: “Over het algemeen tonen de epidemiologische studies geen consistent verhoogd risico op kanker aan bij toenemende consumptie van nitraat”.
De gegevens uit dit onderzoek werden gecombineerd met gegevens uit eerdere epidemiologische onderzoeken en hebben geleid tot de uitspraak dat er geen bewijs is dat nitraat leidt tot een verhoogd risico op kanker. Daarnaast heeft de Europese Autoriteiten voor Voedselveiligheid (EFSA) geconcludeerd in hun wetenschappelijk advies over nitraatinname dat er geen epidemiologische studies zijn die aantonen dat nitraat uit voedsel of het drinkwater leiden tot een verhoogd risico op kanker. Ook de Food and Drug Administration kon een correlatie tussen nitraatinname en kanker niet vinden. Aan de andere kant meldde in 2007 het Wereld Kanker Onderzoek Fonds dat bewerkt vlees is een overtuigende oorzaak is van darmkanker en dat dit mogelijk veroorzaakt kan worden door nitraat. Er moet echter worden opgemerkt dat een hoge inname van vlees zelf al geassocieerd wordt met darmkanker.
In de laatste twee decennia zijn studies over nitraatinname in relatie tot vasculaire gezondheid toegenomen. Het overgrote deel van deze studies tonen aan dat inname van nitraat of nitriet, via dieet, supplementen of infuus duidelijk gunstige effecten heeft op de bloeddruk, de elasticiteit van de vaatwanden en vaatwandschade na afsluiting/blokkade van een bloedvat, allemaal belangrijke determinanten van hart- en vaatziekten. Nitraat wordt zelfs als medicijn gegeven bij sommige bloedcirculatie gerelateerde ziekten.
Het onderliggende mechanisme van de positieve effecten van nitraat is de omzetting van nitraat in nitriet dat op zijn beurt wordt omgezet in stikstofoxide. Stikstofoxide zorgt ervoor dat een bloedvat uitzet waardoor er makkelijker bloed doorheen kan stromen. Dit proces vindt vooral plaats in delen van het lichaam met een lage zuurstofdruk en dus waar meer zuurstofrijk bloed nodig is zoals bij spierinspanning. In lijn hiermee groeit het bewijs dat nitraat gunstig is voor het inspanningsvermogen via verbeterde bloedcirculatie in de spier en een efficiëntere productie van ATP, de meest relevante energieleverancier van de spier.
Tot slot, volgens de wetenschappelijke literatuur weegt het risico om kanker te ontwikkelen vanwege hoge nitraat inname niet op tegen de voordelen voor het hart en vaat systeem. Met betrekking tot verbeteringen op het inspanningsvermogen, de meeste studies tonen aan dat nitraat een prestatieverbeterend effect heeft al is het aantal studies is nog beperkt.
Geraadpleegde literatuur:
Alexander. EFSA j, 689, 1-79, 2008
Avery AA. Infantile methemoglobinemia: reexamining the role of drinking water nitrates. Environ Health Perspect. 1999 Jul;107(7):583-6. (link)
Bryan NS, DD Alexander, JR Coughlin, AL Milkowski, P Boffetta. Ingested nitrate and nitrite and stomach cancer risk: an updated review. Food Chem Toxicol. 2012 Oct;50(10):3646-65 (link)
Comly HH. Cyanosis in Infants Caused by Nitrates in Well Water. JAMA. 1987;257(20):2788-2792.
Gilchrist M, PG Winyard, N Benjamin. Dietary nitrate — good or bad? Nitric Oxide. 15;22(2):104-9, 2010.
Magee PN., JM Barnes. The Production of Malignant Primary Hepatic Tumours in the Rat by Feeding Dimethylnitrosamine. Br J Cancer. 1956 March; 10(1): 114–122. (link)
Milkowski A, HK Garg, JR Coughlin, NS Bryan. Nutritional epidemiology in the context of nitric oxide biology: a risk-benefit evaluation for dietary nitrite and nitrate. Nitric Oxide. 2010 Feb 15;22(2):110-9. (link)
Newberne PM. Nitrite promotes lymphoma incidence in rats. Science 8 June 1979: Vol. 204 no. 4397 pp. 1079-1081.
Spiegelhalder B., G. Eisenbrand, R. Preussmann. Influence of dietary nitrate on nitrite content of human saliva: Possible relevance to in vivo formation of N-nitroso compounds. Food and Cosmetics Toxicology, Volume 14, Issue 6, 1976, Pages 545–548.
Tannenbaum SR, M. Weisman, D. Fett. The effect of nitrate intake on nitrite formation in human saliva. Food and Cosmetics Toxicology, Volume 14, Issue 6, 1976, Pages 549–552.
Walton G. Survey of literature relating to infant methemoglobinemia due to nitrate-contaminated water. Am J Public Health Nations Health. 1951 Aug;41(8 Pt 1):986-96. (link)
World Research Cancer Fund investigators. Report Food , nutrition, physical activity and the prevention of cancer (2007)